Jean (poppenspeler en serial killer) volgt de route van de Tour de France. Langs de weg pikt hij prostituees op en wurgt ze. Zijn moordroutine zal verstoord raken als hij onderweg twee zussen tegenkomt. Claire en Christine zijn met autopech langs de weg komen te staan. Wachtend in de striemende regen zijn de vrouwen blij met de lift die ze aangeboden krijgen.
Is het een meesterwerk? Of is het pretentieus gepruts? Sombre van regisseur Philippe Grandrieux is waarschijnlijk alletwee. In ieder geval hangt een waardeoordeel volledig af van de manier waarop de kijker in zijn vel zit en dat kan betekenen dat je per kijkbeurt een volledig andere ervaring hebt.
Nee, makkelijk is Sombre niet. De film uit 1998 is nu pas in Nederland op dvd verschenen en bij een eerste kijkbeurt snap je direct waarom. Dit is geen film die duizenden liefhebbers zal bekoren. Zijn het er tientallen, is het al heel wat. Grandrieux schotelt de kijker op bijna collageachtige manier de duistere denkwereld van een verkrachter/seriemoordenaar voor. Letterlijk en figuurlijk, want waar je aanvankelijk denkt dat iemand heeft zitten prutsen met de helderheid van het beeldscherm, blijkt het juist de bedoeling dat de beelden in een donker bad gedompeld zijn. Zelfs ‘zonnige’ scènes zien er uit alsof iemand een zwarte sluier voor een met houtskool bewerkt cameralens heeft gehouden.
Hoe dan ook, de eerste draaibeurt heeft deze zwaar onderbelichte film bij de schrijver dezes niet af kunnen maken. Het mag dan zomer zijn, de dag dat de dvd voor het eerst de dvd- in gejaagd werd, schemerde het buiten en was het daar bovenop nog eens grijs, koud en het regende pijpenstelen. De wereld buiten het raam zag er net zo duister, onheilspellend en onderbelicht uit als de leefwereld van de poppenspeler Jean (Marc Barbé), die in de film gevolgd wordt terwijl hij meereist met de etappes van de Tour de France. Een poppenspeler die kinderen laat lachen, maar ondertussen ook prostituees behoorlijk plastisch in beeld gebracht om zeep brengt en langs de route dumpt. Zonder hoger doel, zonder duidelijk afgekaderde verhaallijn, zonder uitzicht op redemptie, zonder gevoelens, zo lijkt het bijna wel. Zijn moordroutine raakt verstoord vanaf het moment dat hij de zussen Claire en Christine in de stromende regen met autopech ziet staan, hen een lift aanbiedt en er ineens iets van een menselijke klik blijkt tussen Jean en de maagdelijke Claire (Elina Löwensohn). Sombre schetst een uiterst wrang en naargeestig mensbeeld en daar komt geen verlichting in op het moment dat na zo’n half uur Claire haar intrede doet. Het was – in combinatie met het weer en moeheid na te veel gedoe tijdens een zware werkdag – te veel. De film ging uit. Niet omdat ‘ie heel slecht was (hij intrigeert absoluut meteen) maar omdat het een te zware aanslag op de geestesgesteldheid bleek, op dat specifieke moment.
Een dag of vier later. Dezelfde beelden. Dezelfde gruwelijkheden. Dezelfde duisternis. Dezelfde schimmige beeldcollages. Maar dan goed uitgerust en met buiten een blauwe hemel, wat witte wolkjes en een zonnetje. Sombre wordt een compleet andere film. Niet dat hetgeen getoond wordt ineens een vrolijke toon kreeg natuurlijk. Verre van. Maar door de omstandigheden was het beter te behappen en bleek het makkelijker ronddolen in de duisternis waarin de hoofdpersoon ook verkeert. Omdat je met een blik naar buiten ook jezelf iets makkelijker los kon koppelen van de narigheid waarin je wordt meegesleurd. Het is daarom moeilijk om de film en waardeoordeel te geven. Sombre – die overigens zonder extra’s op dvd is uitgebracht – is een film die valt of staat bij de manier waarop er naar gekeken wordt. Dat betekent dus dat ‘ie bij iedere toeschouwer anders binnen zal komen. Wat we wel kunnen constateren is dat áls Sombre je weet te grijpen, het ook meteen in een wurggreep bij de keel is.
Waardering * of **** (doorhalen wat niet van toepassing voor jou is)
Sombre is nu te koop op DVD.
Een ieder die de film ‘pretentieus gepruts’ zou toeschrijven heeft een beperkte woordenschat of begrip van cinema. Niets mis met beide, maar SOMBRE is noch pretentieus noch gepruts. Het is zeker niet voor filmliefhebbers, maar voor cinefielen. In de recensie wordt geen woord gerept over het hallucinerende camerawerk. Een lust voor het oog. Ook LA VIE NOUVELLE is een aanrader, hoewel nog basaler in zijn verhaallijn en je evenals SOMBRE in een maalstroom van beeld en geluid belandt. Betoverende cinema!
Over woordenschat gesproken, de een schrijft ‘schimmige beeldcollages’ de ander ‘hallucinerende camerawerk’.
Geeft mooi aan dat het aardig klopt wat Edgar schrijft.
Ik heb de woorden ‘pretentieus gepruts’ bewust gekozen. Misschien wel weer onbewust met de hele discussie van wat nu precies cultuur is in het achterhoofd. Want regelmatig heeft een kunstenaar een heel groots en meeslepend verhaal bij zijn werk, en zegt een leek die er naar kijkt vervolgens heel denigrerend ‘dat kan mijn kind van 3 ook’.
Natuurlijk is in Sombre de setting en het gebruik van onderbelicht beeld bewust gekozen. Het voegt nog meer diepte toe aan het eindeloze zwarte gat waarin je als kijker wordt gezogen. Maar als je jezelf er niet door kan mee laten slepen door gebrek aan inzicht of begrip, zou je het ook om kunnen draaien en stellen ‘ze hadden geen budget voor goede belichting en hebben dat zo verbloemd’. Ik zeg niet dat het zo is, maar een leek of iemand die niet gecharmeerd is van dit soort werk kan het wel zo ervaren. En er dus het label ‘pretentieus gepruts’ aan hangen.
In een heel ander genre had ik die discussie onlangs ook over Le Quattro Volte. Ik ging met een brok in mijn keel het filmhuis weer uit, een andere bezoeker vond het he-le-maal niks en kraakte de film af bij gebrek aan lineaire vertelstructuur en dialoog. Alles valt of staat bij interpretatie bij dergelijke cinema.
Wat zou er pretentieus aan de film kunnen zijn, Edgar? Je lijkt nu voornamelijk terug te vallen op jouw mening dat sommige scènes te donker waren, waardoor je blijkbaar de gedachte had dat ze mogelijk te weinig geld hadden voor belichting en het daardoor toedicht als mogelijk ‘gepruts’. Heel erg kort door de bocht, in mijn nederige mening. Overigens begin ik zelf te twijfelen over de kwaliteit van de DVD (of transfer) die je hebt gezien. Ik kan me namelijk helemaal geen met houtskool bewerkte beelden herinneren. Heb een aantal jaren geleden een import DVD geleend van een goede kennis. Dus helaas niet zelf in bezit om te controleren.
Ik hoor mensen zo vaak onzin uitkramen als ze de filmzaal verlaten. Een van de doodgeverfde klassiekers is altijd ‘er zat helemaal geen verhaal in’ bij films die juist veel verhaal te bieden hadden in tegenstelling tot voorgekauwde formule-films.
Ik wil er geen ‘welles, nietes’ verhaal van gaan maken dus dit is mijn laatste reactie. Qua dvd, ik heb een screener van de onlangs door De Filmfreak uitgebrachte dvd gezien.
Qua pretentieus, ik zeg nergens dat ik ‘m pretentieus vind (vind ik namelijk niet). Ik zeg alleen dat er mensen kunnen zijn die ‘m zo zouden kunnen ervaren. En dan kan ik hen er geen ongelijk in geven, áls ze dat zo ervaren. Omdat ze bijvoorbeeld alleen formulefilms als referentiekader hebben. Of om wat voor reden dan ook. Ik vind dat het geven van een waardeoordeel aan deze film niet aan een recensent is, of aan een individuele persoon. Ik denk dat iedereen ‘m anders beoordeelt en dat iedereen bij dat ‘eigen’ oordeel helemaal gelijk heeft.
“In ieder geval hangt een waardeoordeel volledig af van de manier waarop de kijker in zijn vel zit”, zo schreef ik en dat is ook exact wat ik heb beoogd de recensie mee te geven. Ik heb de film inmiddels drie maal (of eigenlijk twee en een half, eerste keer heb ik niet uitgezeten) gezien en kan naar alle eerlijkheid zeggen dat ik het gevoel heb steeds een andere film te hebben gezien. Sombre bekijk je niet, die ervaar je. En bij ervaring spelen zo veel factoren een rol, dat de ervaring van elke toeschouwer – vanwege het onvermijdelijke verschil in omgevingsfactoren – wat mij betreft waarachtig is.
voor iemand die opmerkingen maakt over de woordenschat van een ander heb ik nog een taaltipje voor Gorgal : het is niet hallucinerende camerawerk, maar wel hallucinant camerawerk.