Lokaal Spookverhaal: Juffrouw Zonder Kop

Nabij het kleine dorp Dieteren, onderdeel van gemeente Echt-Susteren in Midden-Limburg, ligt een groot natuurgebied genaamd De Doort. Dit uitgestrekte gebied van loofbos, ven en bloemrijke graslanden staat bekend als een van belangrijkste beschermde gebieden wat betreft unieke flora en fauna in Nederland. De Doort heeft echter ook een duistere zijde. Volgens eeuwenoude legende is het prachtige natuurgebied het thuis van een beruchte geestverschijning genaamd Juffrouw Zonder Kop.

Ikzelf ben opgegroeid in Echt, vlakbij De Doort en heb mijn hele leven al verschillende vertellingen over Juffrouw Zonder Kop aangehoord. Uiteraard ben ik tijdens mijn middelbare schooltijd ook op verschillende tijdstippen met mijn vrienden s’nachts De Doort ingedoken om naar haar op zoek te gaan, helaas zonder succes. Buiten een gaaf lokaal spookverhaal heb ik dus ook een persoonlijke connectie met deze bijzondere legende. Voor deze rubriek van Lokaal Spookverhaal ben ik de verschillende vertellingen over Juffrouw Zonder Kop nagegaan. Mythes en legendes zijn bedoelt om over te dragen en door te vertellen, daarom volgt hier mijn versie van de veel vertelde legende over dit bijzondere spook. Speciaal voor De Nachtvlinders!

Lang geleden was een man uit Echt op een Vastenavond dinsdag naar het naburige dorp Susteren gegaan om zich daar te goed te doen aan bier en lekker eten. Onderweg terug naar huis dacht de man slim te zijn. Ondanks dat het al heel laat en aardedonker was, vond hij het een goed idee om via De Doort naar huis te gaan om zo zijn weg flink in te korten. Al gauw was de man hopeloos verdwaald en omdat hij de maneschijn niet meer door de dikke toppen van de bomen zag besloot hij onder een eikenboom te gaan liggen en te gaan slapen.

Het is onbekend hoelang de man precies sliep, maar al gauw werd hij bruut verstoord door het hard luiden van kerkklokken, twaalf keer achter elkaar. De man was blij dat hij waarschijnlijk niet ver van het dorp was en vervolgde zijn weg. Niet lang daarna zag de man uit zijn ooghoek een blauwe vlam. Verschrikt keek hij om zich heen. De roes van al het bier was verdwenen en de man voelde zich absoluut niet meer op zijn gemak. Toen er recht voor hem een gloeiende witte wagen verscheen in de lucht, voortgetrokken door twee zwarte bokken, trok de man lijkbleek weg. Het licht van de wagen daalde neer bij de ruïnes van het oude ‘slötje’ en een zeer zachte, maar strenge stem galmde door het bos.

‘Weg van hier! Gemeen volk!’ hoorde de man de stem zeggen en hij viel op zijn knieën en bad tot God. Hij zag de witte gedaante van een jonge vrouw zonder hoofd voor hem staan. Haar hoofd droeg zij in haar ene hand, en in de andere hand droeg zij een bebloed wit kleed. ‘Wat een brutaliteit!’ sprak de gedaante.
De man lag bijna met zijn hoofd tegen de grond. Uit doodsangst riep hij ‘wat heb ik u aangedaan? En wie bent u dan?’
Het spook antwoordde grimmig. ‘Ik ben de adellijke dame van dit kasteel en ben in het jaar des heren 1498 door de Echtenaren zonder genade onthoofd. Het is daarom dat ik uw medeburgers vervolg.’ Het spook toverde nu drie gezichten tevoorschijn voor de doodsbange man, één voor één bekeek de man de gezichten van zijn mede Echtenaren waarvan hij wist dat zij in eerdere jaren spoorloos waren verdwenen.
‘Genade, genade!’ sprak de man hulpeloos, hij durfde de gedaante niet aan te kijken.
‘Het is uw geluk dat u niet op een woensdag of vrijdag hier bent gekomen, menig Echtenaar was niet zo gelukkig,’ sprak het hoofd dat in de armen van de juffrouw werd gekoesterd. ‘Luister nu goed naar mijn verhaal. Ik heb vóór de oorlog al mijn schatten hier begraven in drie kisten. Voor mij sterven heb ik dit geheim niet kunnen openbaren en daarom dool ik nu voor altijd rond. Kom de volgende dinsdag terug met hulp en red mij door de schat op te graven, alleen dan zal ik verlost zijn. Keer terug met enkel één brood en wat zout en met gloednieuwe spaden en graaf hier op deze plek,’ het spook wees naar de grond waar twee stukken hout elkaar kruisten. ‘Drie kisten rusten op zeven voet. Keer terug op dinsdag en verlos mij van deze eeuwigheid. Geef de eerste kist aan de armen, de tweede aan de kerk, maar de derde en zwaarste zal u rijkelijk belonen.’
Het spook verdween, en de man stamelde recht door De Doort naar huis in blinde paniek.

De volgende dag keerde de man s’avonds terug naar De Doort. Een hele week wachten duurde hem te lang. Met zijn handlanger wachtte hij geduldig bij de oude kasteelruïne tot de twaalfde klok had geluid, en de twee mannen begonnen te graven. Na een tijd stuitte de schep van één van de mannen op iets hols. ‘Daar zit de heks!’ riep de man uit blijdschap. Hij kreeg de zin nauwelijks af of het harde geluid van rinkelende goudstukken echode door het bos, gevolgd door een zware bons. De drie kisten waren nu wel drie keer zo diep gezonken, en de mannen hoorde een ijzingwekkend vrouwelijk gehuil komen uit het bos om hun heen. Verschrikt lieten ze hun spullen vallen, rende zo hard ze konden en keerde ze nooit terug naar die vervloekte plek.
De schat is nooit gevonden. En die arme juffrouw? Die waart nog steeds rond in De Doort nabij Echt. Tot op de dag van vandaag wagen Echtenaren zich niet in De Doort na zonsondergang op woensdag of vrijdag. Want als je zo onfortuinlijk bent om de Juffrouw Zonder Kop tegen te komen, dan keer je nooit meer naar huis toe.

De legende van de Juffrouw Zonder Kop is één van die prachtige volksverhalen die verschillende historische elementen combineert met traditionele volksvertellingen en legendes uit alle uithoeken van het land. Zo is er de verschijning van de juffrouw zelf, die veel wegheeft van andere Nederlandse legendes over de zogenaamde ‘Witte Wieven’. Het niet naar buiten gaan na zonsondergang natuurlijk één van de essentiële elementen van een spookverhaal en de waarschuwing door een spookachtige verschijning mogen we inmiddels ook een klassieke genre 'trope' noemen. De oorlog waar het verhaal naar verwijst is waarschijnlijk een knik naar hoe in 1498 Keizer Maximiliaan het Gelderse Overkwartier binnenviel, wat veel gevolgen had voor Limburg. Waarom de man op de vasten dinsdag veilig was voor de toorn van  Juffrouw Zonder Kop en specifiek niet op woensdag en vrijdag? Dat heb ik eerlijk gezegd niet terug kunnen vinden. Weet jij het? Laat het dan zeker weten in de reacties!

Dit soort verhalen behoren in mijn mening tot het Nederlands cultureel erfgoed en mogen nooit verloren gaan. Deze nieuwe rubriek is in mijn inziens dus niet alleen supertof, maar ook heel belangrijk. Wat betreft Juffrouw Zonder Kop doet het me ook enorme deugd dat deze legende zo leeft in Limburg, en vooral ook in mijn oude woonplaats Echt. Als kers op de taart is er dan ook nog de Limburgse kortfilm Songerskop gebaseerd op de legende.

Voor de hervertelling van de legende van Juffrouw Zonder Kop is er inspiratie en informatie gehaald uit het boek Limburgse Sagen en Legenden van Pierre Kemp.

Heb jij een lokaal spookverhaal waar we echt over moeten schrijven? Laat het ons hieronder weten!