Lokaal Spookverhaal: De Vuurman van Fort Cantelmo en andere Limburgse vuurgeestverschijningen

In het Limburgse Ohé en Laak, nabij Stevensweert en niet ver van de Doort waar Juffrouw Zonder Kop ronddwaalt stond ooit een militaire versterking genaamd Cantelmo. Deze was naar vermoeden vernoemd naar één van de Spaanse bevelhebbers die in 1633 in ons land waren in de buurt van de vestiging St. Stevensweert. Deze schans zoals dat mooi genoemd werd heeft hier jaren gestaan. Vredig op de plek waar de twee maasrivieren samenkomen tussen de dorpen Echt, Roosteren en Ohé en Laak. Hoe het fort precies tot stand is gekomen en de hele geschiedenis daarachter kun je op de site van lokale geschiedenisvereniging Amici Insulae teruglezen.

Ondanks dat het onzeker is of er ooit soldaten zijn gesneuveld, moorden zijn gepleegd of andere noodlottige zaken zijn gebeurd waart er een legende van een grimmige vuurgeestverschijning rond over het Fort en de plek waar het ooit heeft gestaan. Elke avond zou er een gedaante verschijnen gehuld in levende vlammen en ‘voorloopende als een vurig rad.’ Het werd ten strengste afgeraden de aandacht van deze gedaante te trekken, want het was bliksemsnel en zou recht op je af komen gestormd. Voor degene die snel genoeg konden vluchtten zou de volgende dag een zwarte hand op hun deur of poort gebrand zijn. De woedende slag van de Vuurman van Cantelmo! Degene die niet snel genoeg waren? Tja, zij moesten het waarschijnlijk bekopen met hun leven.

Natuurlijk zijn legendes van vuurmannen, in de volksmond ook wel ‘Gloeiige’ genoemd, en andere vurige geestverschijningen niet uniek aan verhaal van Cantelmo. Vaak gaan de verschijningen gepaard met verhalen over vervloekte dieven en/of moordenaars, of over boeren die met grenspalen geschommeld hebben en zo bepaald land onrechtmatig verkregen hebben. Er bestaat een soortgelijk volksverhaal als hierboven dat van oorsprong uit de regio Maastricht komt. Hieronder een passage uit Verhalen uit het land der bokkenrijders en der Teuten van J.R.W. Sinninghe uit 1978:

Enen aovend troffe veer ins in e lozjemint enen hiereknech aon, dee veur gei geld van de wereld nie in d'n duuster nao zien hoes op te Berregerstraot dorref te goon, want et waos em gebäörd, tot (dat) ins ene vuurmaan achter ene boum waor oetgespronge en em naogeloupe had. Gelokkig had heer (hij) em nog zjus bijtijds te deur veur z'n neus tougeslage, mer smörreges stónt 'n zwartgebrande hand t'rop, zoe had te vuurmaan nog nao en geslage.

J.R.W. Sinninghe

Los vertaald: Op een avond troffen wij in het logement een herenknecht aan die voor geen geld in de wereld in de duisternis naar zijn huis op de bergerstraat durfde te gaan. Het was hem namelijk overkomen dat er een vuurman van achter een boom voor zijn neus was gesprongen en achter hem aan was gerend. Gelukkig had de knecht nog net de deur achter zich dicht kunnen slaan, echter ‘s ochtends stond er een zwartgeblakerde handafdruk op de deur. Dat was de slag van de vuurman.

Nog een vertelling uit het boek spreekt over een verhaal uit het Limburgse Amstenrade. Een jager zou tijdens de avondschemering samen met zijn zoons terug aan het keren zijn van dassenjacht. Aan de rand van het bos zagen zij opeens een vuurman staan, groter als een mens en roodgloeiend. Meteen zagen de jongens een kans om op deze duivelse verschijning af te gaan met de honden, echter de jager hield hen tegen met de woorden: Blijf van zo’n gespens (spook) af! De jager had namelijk van jongs af aan al van zijn ouders het volgende geleerd: laot staon, wat steit; laot gaon, wat geit. (Laat staan wat staat, Laat gaan wat gaat.)

Vuurmannen zijn ook niet uniek als het gaat om geestenverschijningen omhuld met hitte en vuur. We kennen wellicht allemaal wel legendes over dwaallichtjes. Zo is er over het natuurgebied De Hazelaar ten zuiden van Echt ook een verhaal over deze glimmende doemlampjes. De Hazelaar was een moerassige streek die men ten alle koste deed vermijden. Niet alleen vanwege de giftige planten, diepe kuilen en verraderlijke vennen, maar ook vanwege de blauwe vlammetjes die s’avonds over het gebied zweefden. Het zouden de arme zieltjes zijn van ongedoopte kinderen. Ongeacht het medelijden heeft niemand zich ooit in het gebied durven te begeven en de zielen te dopen zodat zij hun weg naar de hemel zouden kunnen vinden.

Op verschillende plekken in Limburg zoals bijvoorbeeld in Heerlen, Arcen en Brunssum bestaan zelfs sagen over hele koetsen met paarden en al die in vuur en vlam door de lucht vliegen. Deze verschijningen werden vaak gezien als slechte voortekens die minder voorspoedige tijden met zich mee brachten. Andere interpretaties waren dat de Duivel zelf door het land vloog met zijn vurige koets of dat het een van de vele gedaantes waren die de verschrikkelijke Bokkenrijders met zich meebrachten. Over de Bokkenrijders zijn natuurlijk zoveel dingen over te vertellen dat die ooit hun eigen Lokaal Spookverhaal artikel zullen moeten krijgen. Lijkt jullie dat wat?

Bovenstaande passages zijn natuurlijk maar een kleine greep uit de onuitputtelijke bron van verhalen over vuurgeesten niet alleen uit Limburg maar uit heel Nederland. Voor de verhalen hierboven zijn de websites van Amici Insulae en De digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren geraadpleegd. Voor meer verhalen over vuurgeesten zijn de boeken die de digitale bibliotheek aanbied fantastisch materiaal om in te duiken. Zelf schreef ik ooit in het Engels een verhaal over deze lokale volkslegendes voor een dark fantasy-horroranthologieboek. Dat verhaal kun je hier gratis lezen. Als laatste nog een bedankje aan lezer Luc voor het voorstellen van de spannende legende van Cantelmo en diens interessante geschiedenis!

Welke spannende verhalen over vuurmannen of andere nare geesten ken je uit jouw regio? En over welke lokale spookmythes zou je de volgende keer willen horen? Laat het ons weten!