Lokaal spookverhaal: dokter Faust in kasteel Waardenburg

Zoals uit onze lokale spookverhalen blijkt, zijn we in Nederland niet vreemd van spookverhalen; van stad tot platteland duiken de onverklaarbare fenomenen op. Maar voor het verhaal van deze week nemen we een kasteel onder de loep waar niet zomaar een gerucht, maar een échte legende aan verbonden is: kasteel Waardenburg. Dit kasteel in de Betuwe heeft namelijk meer te bieden dan de gemiddelde lichtbol of klopgeest. Het is de locatie van een heuse legende, en wel één van de meest bekende en beruchte uit de geschiedenis: die van dokter Faust en zijn noodlottige pact met de duivel.

Het kasteel Waardenburg dateert oorspronkelijk uit 1265, toen graaf Otto II van Gelre het liet bouwen als woning voor één van zijn ridders. In de decennia hierna werden diverse torens en verdiepingen erbij gebouwd en weer verwoest, waaronder tijdens de Tachtigjarige Oorlog, tot het het kasteel werd zoals het nu nog steeds staat. Na in de handen geweest te zijn van verschillende adellijke families is het kasteel nu eigendom van de stichtingen Het Geldersch Landschap en Vrienden der Geldersche Kastelen, en wordt het tegenwoordig gebruikt als kantoor en vergadercentrum. Ook is kasteel Waardenburg te bezichtigen tijdens de jaarlijkse Open Monumentendag; leuk voor een echte spookexcursie!

De Faustlegende

Johann Faust was oorspronkelijk een Duits historisch figuur uit de 16e eeuw; een rondreizende dokter en geleerde. Kort na zijn dood ontstonden geruchten over Faust die zich snel tot een bekende volkslegende hebben gevormd. Faust zou ontevreden zijn geweest met zijn leven, en had een pact met de duivel gesloten in ruil voor de dingen die hij als mens niet kon krijgen; volgens sommigen oneindige kennis, volgens anderen een ware liefde. Maar een pact met de duivel loopt nooit goed af, en je raadt al hoe het eindigt: met de duivel die zijn ziel komt halen. De Faustlegende is door de eeuwen heen door talloze auteurs, toneelschrijvers en componisten bewerkt en aangepast, en ook in Nederland is zo'n versie opgedoken: een die zich rond kasteel Waardenburg afspeelt.

Faust en kasteel Waardenburg

Volgens de lokale legende zou dokter Faust in 1538, twee jaar voor zijn dood, Gelderland hebben bezocht en in kasteel Waardenburg gewoond hebben. De vroegste bron waarin deze variatie op de legende terug te vinden is, is de Geldersche Volksalmanak uit 1842, met andere bronnen die hierop volgden, zoals Sargasso.

In de legende van Faust en kasteel Waardenburg is Faust een alchemist die de Steen der Wijzen probeert te vinden. Het is zijn doel om hiermee metaal in goud te veranderen en rijk te worden; hét grote streven van veel alchemisten uit de geschiedenis. Maar het lukt de geleerde Faust niet, en uit wanhoop roept hij de hulp van de duivel in om hem het leven makkelijker te maken. Die arriveert met een contract: de duivel zal Faust zeven jaar dienen, maar daarna is Faust's ziel van hem. Faust gaat ermee akkoord en tekent het contract met zijn bloed. Hij noemt de duivel, nu zijn bediende, Joost; dit is tevens waar de uitdrukking "Joost mag het weten" vandaan komt.

De duivel lijkt zijn beloftes keurig na te komen, en het gaat Faust plotseling voor de wind. Alles lijkt hem te lukken, van het winnen van prijsschietcompetities tot het winnen van een dispuut met de paus in Rome. Maar het succes stijgt hem naar het hoofd, en hij begint Joost uit te buiten. Hij laat hem vervelende en nutteloze klusjes doen, zoals een schep meel in de gracht strooien en vervolgens eisen dat Joost elke korrel weer bij elkaar zoekt en er brood van bakt. Joost krijgt er genoeg van en biedt aan om het contract te verscheuren. Maar Faust weigert; hij heeft nog lang geen genoeg van zijn succes, en hij heeft nog steeds de Steen der Wijzen niet gevonden! Maar de zeven jaar zijn bijna voorbij, en het is tijdens zijn verblijf in kasteel Waardenburg dat hij aan zijn eind komt.

Zodra het contract van zeven jaar om middernacht ten einde loopt, verschijnt de woedende duivel voor Faust in zijn torenkamer in kasteel Waardenburg. Faust smeekt om genade, maar met veel geweld en lawaai sleurt de duivel hem aan zijn haar door het raam naar buiten en rechtstreeks de hel in. Terwijl dit gebeurt waaien vlammen rond de toren, huilen uilen met de stemmen van mensen en dansen er honderden zwarte en witte katten over de molen en de dijk. Wanneer de huishoudster het kabaal hoort en de volgende ochtend durft te komen kijken, is Faust nergens te bekennen. De muren zitten onder het bloed en aan de tralies hangt er een pluk haar. Volgens de legende zijn de bloedvlekken in de kamer van Faust, hoeveel men ook poetst, nog steeds zichtbaar.