Wat is horror? Wat is suspense? Wat is een thriller?

Jack Lance: 'Het gaat om het monster!'

Over het thema liefde en relaties zijn ongeveer een miljoen boeken geschreven en nog zijn er meer vragen en onduidelijkheden over het thema, dan antwoorden en helderheid. Ik denk dat het ermee te maken heeft dat iedereen denkt in hokjes en profielen: je maakt een profiel voor je wenspartner, voor de relatie die daar (soms met vallen en opstaan) uit ontstaat, en ten slotte voor je huwelijk. Maar niet alles en iedereen past in hokjes en het gevolg is dat de relatietherapeuten altijd werk zullen hebben.

Eigenlijk geldt hetzelfde voor ons genre. Waaruit bestaat dat genre nu eigenlijk? Wat is horror? Wat is suspense? Wat is een thriller? En hoe verschilt het met andere (fantastische) lectuur?  Kortom: over welke hokjes en profielen praten we? En hoe ziet het hokje ‘horror’ in het bijzonder eruit? Deze vraag werd me voorgelegd door Martijn Lindeboom, organisator van de Paul Harland Prijs, editie 2011. Voor wie het niet weet: de Paul Harland Prijs is de oudste schrijfwedstrijd in de lage landen in de verbeeldingsliteratuur, ofwel horror, fantasy en sciencefiction.

Als niemand helemaal precies weet wat nu verstaan moet worden onder horror, fantasy en sciencefiction, verwacht dan ook niet van mij dat ik de Grote Wijze ben met alle antwoorden. Ik kan slechts mijn persoonlijke zienswijze presenteren, en dat zal ik zo goed en beknopt doen als ik kan.

Horror legt de nadruk op spanning, of die nu bovennatuurlijk is (denk bijvoorbeeld aan Stephen Kings De Shining) of psychologisch (denk aan KingsMisery). De spanning roert door een soep van gruwel, huiver en dreiging.

Bij  suspense gaat het ook om spanning, maar meer dan bij horror draait alles rond een groot mysterie, dat (minstens) de zweem heeft van iets bovennatuurlijks.  Dean Koontz is een meester in suspense. Het bovennatuurlijke moet niet gebeuren, de suggestie is vaak al genoeg.

Bij thrillers gaat het vanzelfsprekend ook om spanning, maar die verhalen blijven met beide voeten op de aarde. Nergens heb je het gevoel dat er een monster uit de kast gaat vallen of dat er wat bovenaards gaat gebeuren.

Horror (huiver en gruwel), suspense (mysterie) en thriller (spanning zonder bovennatuurlijke elementen – doorgaans crime) wijken af van fantasy en sciencefiction, omdat spanning daarin een ondergeschikte rol speelt. Fantasy gaat om het verbeelden, het creëren van werelden. Binnen fantasy heb je het klassieke epische segment over de queeste in verzonnen werelden, maar ook urban fantasy (à la Buffy the vampire slayer een gecreëerde wereld binnen de alledaagse wereld die we kennen) of dark fantasy (waarin vampiers wel een rol spelen maar niet bedoeld zijn om spanning en dreiging over te brengen).  En sciencefiction beoogt letterlijk toekomstmuziek te schrijven en de grenzen van de wetenschap te verleggen.

Horror en suspense heeft misschien één element wat altijd terugkomt: het monster. Alleen heeft het monster in de verschillende subgenres andere gezichten: je hebt de klassieke monsters (zoals enge vampiers of weerwolven), je hebt het monster als gewoon mens (bijvoorbeeld Hannibal Lecter of Annie Wilkes), je hebt het monster als de psychopaat met de kettingzaag, en noem maar op. Of de monsters nu menselijk of onmenselijk zijn: ze willen je kwaad doen! Er gaat dreiging vanuit. Je wordt gedwongen tot een gevecht op leven en dood met het kwade. Dat is voor mij de meest eenvoudige definitie van horror en suspense. Een verhaal moet dan ook altijd die dreiging, een conflict en een strijd als ingrediënten hebben.

Is Alien nou sf of horror? Voor mij is het horror omdat de dreiging van de alien een zwaarder accent heeft dan het ruimtedecor: het gaat meer om de strijd tegen Het Beest, dan om technologische snufjes, zoals in 2001: a Space Odyssey.

Is Underworld fantasy of horror? Ik noem het fantasy, want het urban fantasy-achtige stuk world building binnen onze eigen wereld, met daarbij behorende (relationele) verwikkelingen, is nadrukkelijker aanwezig dan dreiging en gevaar – zo eng zijn de vampiers en weerwolven niet.

Als we de traditionele thriller even buiten beschouwing laten, is echter de overlap tussen horror, suspense, fantasy en sciencefiction het stuk wat we van buiten de gewone werkelijkheid halen, uit het rijk van de fantasie. Daar dromen we allemaal in weg en daar ontmoeten genrefans elkaar.

Dat is het hokje waar wij ons allemaal in thuisvoelen.

Jack Lance (1967) begon met het schrijven van artikelen over onverklaarbare zaken voor Aktueel, Panorama, Margriet en Nieuwe Revu. Zijn thrillers en korte verhalen spelen zich af op het snijvlak van realiteit en waanzin. Zijn korte verhaal Tikken is verfilmd. Na Hellevanger (2007) en Vuurgeest (2010) verschijnt in september zijn nieuwe boek Zone.

Dit artikel verscheen eerder op jacklance.nl en is met toestemming overgenomen.